NASA'nın 2004 yılında başlatılan Neil Gehrels Swift Gözlemevi'ni kullanan bilim insanları, uzak bir galakside Güneş benzeri bir yıldızı defalarca kemiren bir kara delik keşfettiler. Nesne, uydunun X-ışını Teleskobundan (XRT) gelen verileri analiz etmek için yeni bir yöntemle mümkün kılınan Swift biliminde yeni bir çağın habercisi.
Birleşik Krallık'taki Leicester Üniversitesi'nde astrofizikçi ve Swift ekibinin uzun süredir üyesi olan Phil Evans, "Swift'in donanımı, yazılımı ve uluslararası ekibinin becerileri, onun ömrü boyunca astrofizikteki yeni alanlara uyum sağlamasını sağladı" dedi. “Misyonun adaşı Neil Gehrels, bu geçişlerin çoğunu denetledi ve teşvik etti. Şimdi bu yeni yeteneğiyle bilimi daha da harika hale getiriyor."
Evans, şanssız yıldız ve onun aç kara deliği hakkında toplu olarak Swift J023017.0+283603 (veya kısaca Swift J0230) olarak adlandırılan ve 7 Eylül'de Nature Astronomy dergisinde yayınlanan bir çalışmaya öncülük etti.
YILDIZI PARÇALARA AYIRIP GAZ AKIŞINA DÖNÜŞTÜRÜYOR
Bir yıldız devasa bir kara deliğe çok yaklaştığında, yerçekimi kuvvetleri, yıldızı parçalara ayırıp bir gaz akışına dönüştüren yoğun gelgitler yaratır. Ön kenar kara deliğin etrafında döner ve arka kenar sistemden kaçar. Bu yıkıcı olaylara gelgit kesintisi olayları denir. Gökbilimciler bunları, enkazın halihazırda kara deliğin yörüngesinde bulunan bir malzeme diskiyle çarpışması sonucu oluşan çok dalga boylu ışık parlamaları olarak görüyorlar.
Son zamanlarda gökbilimciler, kısmi veya tekrarlanan gelgit kesintileri adını verdikleri bu fenomenin varyasyonlarını araştırıyorlar. Bu olaylar sırasında, yörüngedeki bir yıldız bir kara deliğin yakınından geçtiğinde, yıldız dışarı doğru şişer ve malzeme saçar, ancak hayatta kalır. Süreç, yıldız çok fazla gaz kaybedinceye ve sonunda parçalanıncaya kadar tekrarlanır. Bireysel yıldız ve kara delik sisteminin özellikleri, bilim adamlarının ne tür emisyonları gözlemleyeceğini belirler ve kategorize edilecek çok çeşitli davranışlar yaratır.
GÜNEŞİN KÜTLESİNİN 78 MİLYON KATI
Önceki örnekler arasında , her 114 günde bir meydana gelen ve potansiyel olarak Güneş'in kütlesinin 78 milyon katı olan bir kara deliğin etrafında dönen dev bir yıldızın neden olduğu bir patlama yer alıyor. Güneş'in kütlesinin 400.000 katı olan bir kara deliğin etrafında her dokuz saatte bir tekrarlanıyordu. Bu durum muhtemelen beyaz cüce adı verilen yörüngedeki yıldız külünün neden olduğu bir olaydı. 22 Haziran 2022'de XRT ilk kez Swift J0230'u yakaladı.
DOKUZ EK PATLAMA GÖZLEMLENDİ
Kuzey takımyıldızı Üçgen'de, yaklaşık 500 milyon ışıkyılı uzaklıktaki bir galakside aydınlandı. Swift'in XRT'si, yaklaşık olarak birkaç haftada bir aynı yerden dokuz ek patlama gözlemledi. Evans ve ekibi, Swift J0230'un, Güneş'in kütlesinin 200.000 katından fazla olan bir kara deliğin etrafında dönen Güneş benzeri bir yıldızın tekrarlayan gelgit kesintisi olduğunu öne sürüyor. Yıldızın her geçişte yaklaşık üç Dünya kütlesi kadar malzeme kaybettiğini tahmin ediyorlar. Bu sistem, diğer şüphelenilen tekrarlayan bozulma türleri arasında bir köprü oluşturuyor ve bilim adamlarının, farklı yıldız türleri ve kara delik boyutları arasındaki etkileşimlerin gözlemlediklerimizi nasıl etkilediğini modellemesine olanak tanıyor.
Londra Üniversitesi Koleji Mullard Uzay Bilimleri Laboratuvarı'nda (MSSL) araştırma görevlisi olan ve uydunun fırlatılmasından bu yana bu araç üzerinde çalışan Alice Breeveld, "Swift'in Ultraviyole/Optik Teleskobu tarafından toplanan verilerde olay parlaklığını araştırdık. "Fakat buna dair hiçbir işaret yoktu. Galaksinin değişkenliği tamamen X-ışınlarındaydı. Bu, diğer bazı potansiyel nedenlerin ortadan kaldırılmasına yardımcı oldu." dedi.
Swift J0230'un keşfi, Evans tarafından geliştirilen ve Swift X-ışını Geçici Dedektörü adı verilen yeni, otomatik XRT gözlemleri araştırması sayesinde mümkün oldu. Cihaz gökyüzünün bir bölümünü gözlemledikten sonra veriler yere iletilir ve program bunu aynı noktanın önceki XRT anlık görüntüleriyle karşılaştırır. X-ışını gökyüzünün bu kısmı değiştiyse bilim adamları bir uyarı alır. Swift J0230 vakasında Evans ve meslektaşları, bölgedeki ek gözlemleri hızla koordine edebildiler.
Swift başlangıçta evrendeki en güçlü patlamalar olan gama ışını patlamalarını incelemek için tasarlandı. Ancak uydu fırlatıldığından bu yana bilim insanları onun gelgit kesintileri ve kuyruklu yıldızlar gibi bir dizi gök nesnesini inceleme yeteneğini fark etti.
NASA'nın Greenbelt, Maryland'deki Goddard Uzay Uçuş Merkezi'nde görevin baş araştırmacısı S. Bradley Cenko, “Swift J0230, Phil'in programını başlatmasından yalnızca iki ay sonra keşfedildi Bu, dedektörün diğer geçici olayları tanımlama yeteneği ve Swift'in bilimin yeni alanlarını keşfedeceği geleceği için iyiye işaret." dedi.
Goddard, Swift misyonunu Penn State, New Mexico'daki Los Alamos Ulusal Laboratuvarı ve Dulles, Virginia'daki Northrop Grumman Uzay Sistemleri ile işbirliği içinde yönetiyor. Diğer ortaklar arasında Leicester, MSSL, İtalya'daki Brera Gözlemevi ve İtalyan Uzay Ajansı bulunmaktadır.
Kaynak: NASA/ Jeanette Kazmierczak
