Değerli okuyucularım;

Gıda bir insanın vücudunun gelişimi ve sağlığı için ne kadar önemliyse, ruhun da doyurulması gerekmekte. Peki ruh, etli canlı, gözle görünen bir şey olmadığına göre nasıl doyurulacak? İşte burada Socrates 4. Yüzyıldan imdadımıza yetişiyor… Ne diyor Socrates “Müzik ruhun gıdasıdır.”

Türk musiki makamlarının da insan üzerinde, fiziki, psikolojik, duygusal etkileri olduğu yaklaşık bin yıldan beri düşünülmektedir.

Makamların duygular, organlar, gezegenler, burçlar, dört element ve dört hılt ile ilişkileri, Farabi, İbn-i Sina, Ebu Bekir Râzi, Hasan Şuuri, Hekimbaşı Gevrekzade Hafız Hasan Efendi, Haşim Bey gibi alimler tarafından da tasnif edilmiştir.

Osmanlı’da hastaların iyileştirilmesi için müzik, su sesi ve güzel kokuların kullanıldığı bir hastane tasarlanmış. Müzisyenler haftanın belli günlerinde şifahaneye gelip müzik çalıyor, havuzun etrafında onları dinleyen hastalar da bu şekilde rahatlıyor ve bu şekilde hastalıklarını daha rahat yenmeleri sağlanıyormuş. Müzik sadece ruhi hastalıklar için değil aynı zamanda fiziki tedavilerde de kullanılıyormuş.

Değerli okuyucularım, bu konuda -TÜMATA- Türk Müziği Araştırma Topluluğu’ndan derlediğim bilgileri sizlere sunuyorum:

Osmanlı şair hekimlerinden Şuuri Hasan Efendi’nin Tadil’ul Emzice adlı eserinde hastalıkların müzik makamları ile olan ilişkisini anlatıp çeşitli hastalıkların tedavilerinde kullanılabilecek makamlarda önerilerde bulunmuş:

Rast Makamı: Havale ve felç illetine devadır.
Irak Makamı: Har mizaçlılara, sersam ve hafakana faydalıdır.
İsfahan Makamı: Zihni açar, zekâyı artırır, anıları tazeler.
Zengule Makamı: Kalp hastalıklarının devasıdır.
Rehavi Makamı: Baş ağrısına devadır.
Buselik Makamı: Kulunç ve bel ağrılarının ilacıdır.
Zirefgent Makamı: Sırt ve eklem ağrılarının ve kuluncun tedavisinde faydalıdır.
Büzürk Makamı: Ateşli hastalıklara iyi gelir, zihni temizler, vesvese ve korkuyu uzaklaştırır, fikre yön verir.
Hicaz Makamı: İdrar zorluğuna iyi gelir.
Uşşak Makamı: Kalp, karaciğer, sıtma ve mide hastalıklarının ilacıdır.
Neva Makamı: Gönül okşayıcıdır. Kötü düşünceleri uzaklaştırır.
Hüseyni Makamı: Ferahlık verir. Çocukların kalp ve ruhlarının iltihabını söndürür. Ateş düşürür.

Şuur-i Hasan Efendi’ye göre müzik ilminin diğer ilimlerde olduğu gibi tıp ilmiyle de ilişkisi olduğu âaşikârdır. Nabzın vuruşları makamların usullerine göredir. Nabız hareketlerinin her biri bir makama ve nağmeye uymaktadır. Şuur-i Kitabı Tadilü’l Emzice de belirli makamların günün belirli zamanlarında etkili olduğunu belirmektedir. Ona göre:

Rast ve Rehavi Makamı: Seher zamanları etkilidir.
Hüseyni makamı: Sabahleyin.
Irak Makamı: Kuşlukta.
Nihavend Makamı: Öğleyin.
Hicaz Makamı: İki ezan arası.
Buselik Makamı: İkindi zamanı.
Uşşak Makamı: Gün batarken.
Zengüle Makamı: Gurubdan sonra etkilidir.
Rast Makamı: Gece yarısı.
Zirifkend Makamı: Gece yarısından sonra.
Muhalif Makamı: Yatsıdan sonra.

Ten rengine göre makamın değiştiğini Türkler 6 bin yıl önce keşfetti. Esmer tenliler "Irak", buğday tenliler için "Isfahân", sarışınlar için "Rast" ve beyaz tenliler için "Kûçek" makamının uygun olduğu asırlar öncesinden belirlendi.

Osmanlı hekimliğinin son temsilcisi Gevrekzâde Hafız Hasan Efendi'ye göre, usta bir müzisyenin kişilerin tiplerine göre hangi makamın uygun olduğunu bilmesi gerekiyor.

Makamların Özellikleri;

Acemaşiran Makamı; Ateş tabiatlıdır. Kuru-sıcak makamdır.

Buselik Makamı; Toprak-Ateş tabiatlı. Sıcak-kuru yapıdadır.

Rast Makamı; Rast makamı, tedavi değeri yüksek olan dört esas makamdan birisidir.

Rehavi Makamı; Terazi Burcu. Rüzgâr tabiatlı. Sıcak ve kuru. Seher zamanı ve ikindiyle yatsı arası etkilidir.

Hüseyni Makamı; Su tabiatlıdır. Nemli ve sıcak. Sabah ve gün ağarırken etkilidir.

Hicaz Makamı; Ateş tabiatlı. Yatsıdan sabaha kadar olan zamanda etkisi fazladır

Nihavend Makamı; Toprak-Ateş tabiatlı. Sıcak-kuru yapıdadır. Öğleden sonra ( ikindi ) zamanı etkisi fazladır.

Uşşak Makamı; Su tabiatlı. Soğuk-nemli. Fecirden kuşluk vaktine kadar, günbatımında ve Perşembe günleri etkisi fazladır.

Saba Makamı; Şecaat, cesaret, kuvvet ve rahatlık verir. Seher vaktinde daha etkilidir.

Isfahan Makamı; Hava tabiatlı, ikindi ile yatsı arası etkilidir. Su bağlantısı vardır. Soğuk ve nemlidir

Neva Makamı; Hava tabiatlı, kuru-soğuk özellik gösterir.

Irak Makamı; Toprak tabiatlıdır. Kuşluk ve ikindi vakti etkilidir. Kuru-soğuk karakterdedir

Büzürk Makamı; Soğuk ve sıcak-kuru tabiatlıdır. Fecirden kuşluk vaktine kadar etkili olmaktadır

Zengüle Makamı; Toprak tabiatlı, sıcak ve nemli. Günbatımından sonra etkilidir. Hava bağlantılıdır.

Zirefkend Makamı; Su tabiatlı. Uyku vakti etkilidir. Sıcak- nemli özelliğe sahiptir.

Müziğin insan sağlığı üzerindeki bir başka etkisi de, Osmanlılar döneminde keşfedilmiş ve terapi amaçlı darüşşifa yani hastaneler kurulmuş. Bunun en bilinenlerinden biri Edirne Darüşşifası. Bu darüşşifa II. Bayezid Külliyesi içerisinde yer almaktadır. Burası dünyada bir tıp merkezinin ihtiyaçları, ayrıntılı bir şekilde düşünülerek planlanmış ilk hastaneydi. Batı'da benzerleri ancak 200 yıl sonra yapılmaya başlandı. Edirne II. Bayezid Darüşşifası'nda akıl hastaları su ve musiki ile tedavi edilir, baharda açan çiçekler hastalara koklatılırdı. Mimar Hayreddin tarafından yapılan külliyenin içindeki darüşşifa ve tıp medresesi sağlık müzesi olarak gezilebilir.

Socrates'in M.Ö. 4.yüzyılda söylediği “Müzik ruhun gıdasıdır” sözü üstünden yüzyıllar geçmesine rağmen doğruluğunu ve geçerliliği korumaktadır. Kulağınız müzikte olsun.