Değerli okuyucularım günümüzde vaz geçilmez toplu ulaşım araçlarından biri de tramvay. Bilindiği gibi Kabataş-Bağcılar arasında çalışan tramvay ulaşımın büyük bir bölümünü sağlamakta. Buna geçtiğimiz günlerde Eminönü-Alibeyköy tramvay hattı eklendi.
Peki İstanbul’da ilk tramvay ne zamana hizmete girdi biliyor musunuz? İşte ben de bu yeni tramvay hattı vesilesiyle kısa bir araştırma yaptım. Buyurun birlikte okuyalım:
İstanbul’un ilk ulaşım aracı atlı tramvay ilk kez 3 Eylül 1869’da Konstantin Karopana tarafından Azapkapı-Ortaköy hattında hizmete girmiş, onu daha sonra hizmete giren on adet değişik hat takip etmiştir. Atlı tramvaylar, İstanbul’da 1915 yılında yerlerini tamamen elektrikle çalışan tramvaylara bıraktılar.
Atlı tramvay nedir?
Atlı tramvay, at ya da katırlarca çekilen ve raylar üzerinde giden kent içi taşıma aracıdır.
Atla çekilen arabaların çalıştığı ilk tramvay hatları ABD’de hizmete girdi; ilk kez 1832’de New York kentinin Bowery semtinde John Mason adlı bir banka yöneticisinin girişimiyle sefere kondu. Motorlu tramvayların habercisi olan atlı tramvayların kullanımı Amerika Birleşik Devletleri’nde Boston, New Orleans ve Philadelphia gibi büyük kentlerin ardından Paris ve Londra, daha sonra da ABD’nin küçük kent ve kasabalarında yaygınlaştı.
Sıradan bir atlı tramvay 30 yolcu alırdı; karşılıklı oturma yerlerinin bulunduğu açık bir bölümü, ortada bir koridoru, önde sürücü ve arkada hareket memuru için birer sahanlığı olurdu. Kapalı ya da iki katlı olan atlı tramvaylar da vardı. Arka sahanlığı olmayan küçük ve alçak tramvaylara bobtail (kuyruğu kesik) denirdi.
Atlı tramvaylar Türkiye’de
ne zaman kullanılmaya başlandı?
Atlı tramvaylar, İstanbul’da toplu ulaşımın miladı sayılırlar.
İstanbul’da tramvay inşaatı Kostantin Karapano Efendi’ye verilen imtiyaz neticesinde gerçekleşti ve ilk hat 31 Temmuz 1871 tarihinde Azapkapı-Beşiktaş arasında, Tophane’de yapılan törenle hizmete açıldı. 30 Ağustos 1869 tarihli “Dersaadet’de Tramvay ve Tesis İnşaası’na Dair Sözleşme” ile İstanbul caddelerinde yolcu ve eşya taşımacılığı için demiryolu yapılarak hayvanların çektiği araba işletmeciliği, 40 yıl süreyle Karapano Efendi’nin kurduğu İstanbul Tramvay Şirketi’ne verildi. İlerleyen yıllarda faaliyet alanı genişleyen şirket, 1881’den itibaren ‘Dersaadet Tramvay Şirketi’ olarak anılmaya başlandı.
İlk atlı tramvaylardan Azapkapı-Beşiktaş arasında kurulurken bu hat daha sonra Ortaköy’e uzatıldı. Ardından Eminönü-Aksaray, Aksaray-Yedikule ve Aksaray-Topkapı hatları açılarak ilk işletme yılında 430 at kullanılarak 4,5 milyon yolcu karşılığında 53 bin lira gelir elde edildi. Daha sonraları Voyvoda’dan Kabristan Sokağı-Tepebaşı-Taksim-Pangaltı-Şişli, Bayezid-Şehzadebaşı, Fatih-Edirnekapı-Galatasaray-Tünel ve Eminönü-Bahçekapı hatları açıldı.
45 yıllık saltanat
İstanbul’da toplu ulaşımın miladı sayılan, yayaları uyarmak için elindeki borazanıyla (nefir) varda (kenara çekilin) diyerek yayaları uyarmak için atların önünde koşarak giden vardacılarıyla ünlü atlı tramvayların işletmeciliğine 1914 yılında son verildi. Böylece 45 yıl süren atlı tramvay serüveni de son buldu.
Kronoloji
*03 Eylül 1869: İstanbul’da iki katana (Macaristan ve Avusturya’dan getirilen atlar) tarafından çekilen ilk atlı tramvay deneme seferlerine başladı.
*31 Temmuz 1871:ilk atlı tramvay Azapkapı-Beşiktaş hattında, Tophane’de düzenlenen törenle hizmete alındı. Hizmet, daha sonra Azapkapı-Aksaray, Aksaray-Yedikule, Aksaray-Topkapı hatlarıyla genişletildi.
*14 Ağustos 1872: Aksaray-Yedikule hattında (3.600 metre) atlı tramvay işlemeye başladı.
*1899: Atlı tramvaylarda görev yapan ve elindeki borazanıyla (nefir) atların önünde koşarak varda (kendini koru) diye yayaları uyaran vardacılar tasarruf gerekçesiyle kaldırıldı.
*1994: Tünel’in Karaköy girişinde (gar binası) açılan yeni İETT Müzesi’nde yazlık atlı tramvay, atlı tramvay durağı, levha ve çeşitli ekipmanlar sergilendi. (Kaynak: rayhaber.com)
