İstanbul''da Süreyya Paşa sanatoryumu ve Kadıköy''ün simgesi haline gelen eski adıyla Süreyya sineması şimdinin Süreyya Operası''nı bilmeyenimiz yoktur sanırım. Şimdi size bu iki yapının kim tarafından İstanbul''a kazandırıldığını anlatmak istiyorum.
Ferik (Korgeneral) Süreyya Paşa İlmen; Türk askeri, siyasetçi ve iş insanı. Harp Akademisi''ni bitirdikten sonra kurmay subay olarak uzun süre Genelkurmay''da çalıştı. Genç yaşta general oldu. İkinci Meşrutiyet''in ilanından sonra askerlik konusunda yayınlar yaptı. Orduda havacılığa yer verilmesinde emeği geçti. Tümen komutanı iken askerlikten ayrıldı.
İşte burada Süreyya Paşa''yı (İlmen) daha yakından tanımak için biraz gerilere gidelim: Abdülhamid döneminin sayılı ailelerinden Emiroğullarından Serasker (Genelkurmay Başkanı) Rıza Paşa''nın oğlu Süreyya Paşa da Cumhuriyet''in ilk yıllarına damgasını vuracaktı.
Rıza Paşa''nın ailesinin asıl lakabı Emiroğulları''ydı. Fakat kardeşleri ile arasındaki anlaşmazlıktan sonra Süreyya Paşa "İmen" soyadını aldı. Süreyya İlmen Paşa, Türk Hava Kuvvetleri''nin ilk kurucularındandır. Osmanlı''nın ilk özel sanayi kuruluşlarından Adalet Mensucat Fabrikası''nın da sahibiydi.
İleri görüşlülüğü sayesinde, Harbiye Nazırı (Savunma Bakanı) Mahmut Şevket Paşa''nın talimatıyla havacılık teşkilatının kurulmasını sağlayan Süreyya Paşa, donanma yerine demir yolu ağına ağırlık verilmesi gerektiğini savunuyordu. Mahmut Şevket Paşa ve Süreyya Paşa''nın girişimleriyle Osmanlı da, dünyada ilk uçuş denemesi yapılmasından sekiz sene sonra, 1909''da, diğer büyük devletler ile aynı zamanlarda havacılık üzerine eğilmeye başlamıştı. Dolayısıyla Hava Kuvvetleri''nin başlangıcında onun da adı geçer. Süreyya Paşa''nın torunu Vedii İlmen, Mahmut Şevket Paşa''nın, o tarihlerde Süreyya Paşa''ya "Bak bakalım Rodos''ta İtalyanlarla yapılan savaşta humbara (bomba) atabilir miyiz?" diye yazıştığını anlatır.
***
Süreyya Paşa, ordudan ayrılarak, devlet yardımı almadan 14 Şubat 1914''te İstanbul Balat''ta kurduğu Süreyya Paşa Mensucat Fabrikası ile de ilk sanayicilerden biri olarak uzun yıllar ekonomiye katkı sağladı. Malvarlığı ve hayırsever kimliği ile devrinin tanınan bir ismiydi. Bugün kendi adıyla anılan Süreyya Sineması(Süreyya Operası), Süreyya Paşa Göğüs Hastalıkları Hastanesi, Süreyya Plajı, Süreyya Paşa Sanatoryumu, Yoğurtçu Parkı gibi kuruluşların gerek arazilerinin gerekse mülklerinin de sahibiydi.
Süreyya Paşa Adalet Hanım adlı bir subay kızı ile nikahlandı. Ardından 1927''de İstanbul''dan milletvekili seçilerek TBMM''de yer aldı. Atatürk, daha sonra Serbest Fırka''ya geçmesini istedi. Bir süre sonra Serbest Fırka kapatılınca, 1930 yılında aktif siyasi yaşamını noktalayarak, siyasetten uzaklaştı.
Adalet Hanım''la evliliğinden Atıf, Hayri ve Melahat adında üç çocuğu dünyaya gelen Süreyya Paşa, çocuklarının evlilikleri sayesinde Atatürk''ün ailesiyle akraba oldu. İkinci çocuğu Hayri İlmen, Atatürk''ün eşi Latife Hanım''ın kız kardeşi Vecihe Uşaklıgil''le evlendi. Gönül ve Gülümser adıyla iki çocukları oldu. Süreyya Paşa''nın kızı Melahat da Uşaklıgil ailesine gelin gitti. Latife Hanım''ın kardeşi İsmail Uşaklıgil''le evlendi.
***
Süreyya Paşa Mensucat Fabrikası. 1936''da büyük bir mali sıkıntı yaşadı. O zamanlar fabrikanın ismi Adalet olarak değiştirildi. 1959-61 sezonlarında ligde yer alan Adaletspor, işte Süreyya Paşa''nın sahibi olduğu fabrikanın destek verdiği takımdır. Süreyya Paşa fabrikayı ya satmak, ya da kapatmak istiyordu. Durum o dönem Başbakan olan Celal Bayar''ın önüne geldi. "Bu milli bir müessesedir. Yüzlerce işçi çalışıyor. İflas ederse çok yazık olur. Bu şirket kurtarılmalı" diyerek, İş Bankası''na, "Alın bu fabrikayı işletin" talimatı verdi.
Süreyya Paşa''nın İstanbul''un Anadolu ve Avrupa yakasında hayli malı mülkü bulunmaktaydı. Hayatının son döneminde Süreyya Paşa''nın çocuklarına şöyle vasiyette bulunduğu söylenir: "Avrupa yakasındaki mallar sizin, Anadolu yakasındakiler benim." Bunun üzerine Anadolu yakasındaki mallarının hepsini hayır için bağışlamış. Süreyya Sineması''nı Darüşşafaka''ya, plajı Kartal Belediyesi''ne, yazlığını Sağlık Bakanlığı''na... 6 Şubat 1955 günü İstanbul''da hayata gözlerini yumdu. Yapımında büyük emeği geçtiği Yoğurtçu Parkı''na heykeli dikildi...
